Karol I: król, który stracił głowę. Sprawdź!

Kim był Karol I Stuart?

Karol I Stuart, panujący w latach 1625–1649, był drugim monarchą z dynastii Stuartów na angielskim tronie. Jego panowanie, naznaczone absolutystycznymi zapędami i nieustannymi konfliktami z parlamentem, ostatecznie doprowadziło do wojny domowej i jego własnej tragicznej śmierci. Jako jedyny brytyjski władca w historii, Karol I został obalony przez poddanych i ścięty, co stanowiło przełomowy moment w historii Anglii i Europy. Jego losy do dziś budzą gorące dyskusje, a ocena jego postaci oscyluje między wizją męczennika a tyrana.

Droga do tronu dynastii Stuartów

Droga Karola I Stuarta do tronu była ściśle związana z dziedzictwem jego ojca, Jakuba I Stuarta, który jako pierwszy połączył korony Anglii, Szkocji i Irlandii. Jakub I, syn Marii Stuart, przejął tron angielski po Elżbiecie I, kładąc podwaliny pod panowanie dynastii Stuartów. Karol, jako jego drugi syn, początkowo nie był przeznaczony do objęcia władzy. Jego starszy brat, Henryk Fryderyk, był dziedzicem tronu, jednak jego przedwczesna śmierć w 1612 roku otworzyła drogę dla Karola. Młody książę, wychowany w cieniu ojca, przejął tron w 1625 roku, mając nadzieję na kontynuowanie polityki umacniania władzy monarszej.

Konflikty z parlamentem i narastający absolutyzm

Od samego początku panowania Karola I narastały napięcia między monarchą a parlamentem. Król, wierzący w prawo boskie królów, dążył do rządzenia w sposób absolutystyczny, niechętnie dzieląc się władzą. Jego polityka podatkowa, wprowadzanie nowych ceł bez zgody parlamentu oraz próby narzucenia swojej woli w sprawach religijnych, szczególnie wobec purytanów i w Szkocji, spotykały się z ostrym sprzeciwem. Kulminacją tych sporów było uchwalenie przez parlament w 1628 roku Petycji o Prawach, która miała na celu ograniczenie arbitralnej władzy króla i ochronę praw poddanych. Karol I, ignorując wolę parlamentu, rozwiązał go w 1629 roku, rozpoczynając okres jedenaście lat osobistych rządów, często nazywany „jedenaście lat tyranii”. W tym czasie król próbował samodzielnie finansować państwo, wprowadzając kolejne podatki, co tylko pogłębiało jego konflikt z opozycją.

Wojna domowa i upadek Karola I

Przyczyny angielskiej wojny domowej

Angielska wojna domowa, która wybuchła w 1642 roku, była kulminacją wieloletnich konfliktów między królem Karolem I a parlamentem. Głównymi przyczynami konfliktu były absolutystyczne zapędy monarchy, który dążył do rządzenia bez kontroli parlamentu, oraz jego polityka religijna. Karol I, sympatyzujący z katolicyzmem i próbujący narzucić Kościołowi Anglii elementy ceremonii charakterystyczne dla Kościoła katolickiego, wzbudził niepokój wśród protestanckiej większości, zwłaszcza wśród purytanów. Próby narzucenia nowego modelu liturgii w Szkocji doprowadziły do wybuchu buntu, który zmusił króla do zwołania parlamentu w celu uzyskania funduszy na stłumienie powstania. W 1640 roku zwołano „Długi Parlament”, który okazał się być ostoją opozycji i ostatecznie doprowadził do obalenia władzy królewskiej i rozpoczęcia rewolucji angielskiej. Wojna domowa była więc wynikiem głębokich podziałów politycznych, religijnych i społecznych, a Karol I stał się jej głównym katalizatorem.

Losy króla po klęsce

Po latach walk, decydujące starcie wojny domowej nastąpiło w bitwie pod Naseby w 1645 roku, gdzie armia królewska poniosła druzgocącą klęskę. Karol I, pozbawiony wsparcia i możliwości dalszego oporu, został uwięziony przez szkockich sojuszników, którzy następnie przekazali go w ręce angielskiego parlamentu. Przez kolejne lata król pozostawał w areszcie, próbując negocjować z różnymi frakcjami politycznymi, jednak jego upór i niechęć do ustępstw sprawiły, że negocjacje zakończyły się fiaskiem. W końcu, w atmosferze narastającego radykalizmu, „Parlament Kadłubowy”, czyli pozostałość po oczyszczonym przez armię parlamencie, postawił Karola I przed sądem pod zarzutem zdrady stanu.

Czy rewolucja angielska zjadła samą siebie?

Pytanie o to, czy rewolucja angielska „zjadła samą siebie”, odnosi się do anarchii i zmian, jakie nastąpiły po obaleniu monarchii i egzekucji króla. Po ścięciu Karola I w 1649 roku, Anglia została ogłoszona republiką, a rządy objął Oliver Cromwell. Jednak okres republiki, znany jako Commonwealth, a później Protektorat, był czasem niestabilności i wewnętrznych konfliktów. Cromwell, choć początkowo walczył o wolność i ograniczenie władzy królewskiej, sam stał się potężnym przywódcą, sprawującym faktycznie rządy dyktatorskie. Po jego śmierci w 1658 roku nastąpił krótki okres chaosu, który ostatecznie doprowadził do restauracji monarchii w 1660 roku i powrotu na tron syna Karola I, Karola II Stuarta. W tym sensie można mówić o pewnym „powrocie do punktu wyjścia”, choć rewolucja angielska trwale zmieniła krajobraz polityczny Anglii, ograniczając władzę absolutną monarchów i umacniając pozycję parlamentu.

Dziedzictwo Karola I Stuarta

Męczeństwo czy tyrania? Spór o Karola I

Postać Karola I Stuarta do dziś budzi kontrowersje, a historycy i społeczeństwo spierają się, czy był on męczennikiem swojej wiary i monarchii, czy też tyranem, który doprowadził kraj do wojny domowej. Z jednej strony, jego zwolennicy podkreślają jego przywiązanie do Kościoła Anglii, jego rolę jako mecenasa sztuki – sprowadził do Anglii wybitnych artystów, takich jak Anton van Dyck i Peter Paul Rubens – oraz jego odmowę wyrzeczenia się swoich zasad, nawet w obliczu śmierci. Po restauracji monarchii, Kościół Anglii czci Karola I jako męczennika, podkreślając jego cierpienie za wiarę i tron. Z drugiej strony, przeciwnicy zarzucają mu absolutyzm, naruszanie praw parlamentu i poddanych, a także religijną nietolerancję, która doprowadziła do krwawego konfliktu. Jego panowanie zakończyło się bezprecedensowym aktem – ścięciem monarchy, co miało głębokie konsekwencje dla rozwoju monarchii w Europie.

Karol I Habsburg – podobieństwa i różnice

Porównanie Karola I Stuarta z Karolem I Habsburgiem pozwala na szersze spojrzenie na pojęcie „króla” i jego rolę w historii. Karol I Habsburg był ostatnim cesarzem Austrii i królem Węgier w latach 1916–1918, panującym w okresie I wojny światowej. Obaj władcy nosili to samo imię i obaj doświadczyli dramatycznych wydarzeń w końcowym etapie swoich rządów, jednak konteksty ich panowania były diametralnie różne. Karol I Stuart walczył o utrzymanie absolutnej władzy w ramach rozwijającego się państwa narodowego, podczas gdy Karol I Habsburg był monarchą imperium wielonarodowego, które rozpadło się pod wpływem wojny i nacjonalizmu. Karol I Habsburg został beatyfikowany przez Jana Pawła II w 2004 roku jako symbol pokoju i pojednania, co stanowi znaczącą różnicę w jego dziedzictwie w porównaniu do Karola I Stuarta, którego ocena pozostaje przedmiotem sporu.